Yahudi Mitolojisi Sözlüğü (O-Ş)

Yahudi Mitolojisi Sözlüğü adlı alfabetik sözlük çalışmamda Yahudi dini, efsane ve inançları konulu maddeleri bulabilirsiniz.

Obadiah Eski Ahit’te bahsi geçen önemsiz peygamberlerden dördüncüsünün adıdır.

Obed Edom Hz. Davut’un hizmetkârlarından birisi tarafından öldürülmesinin ardından ‘On Emir’i aylarca muhafaza eden kişinin adıdır (1. Samuel 6).

Obizoth Çocukları boğan dişi bir cinin adıdır.

Odel Hasidik Yahudi mezhebinin kurucusu Baal Shem Tov/İsrael Ben Eliezer’in (1700-1760) kızının adı olup, Hasidi inancında ideal kadın tipidir.

Ofanim, Ophanim, Galgallim Bir melek grubunun adı olup, ‘Eksen etrafında dönenler’ olarak da adlandırılırlar.

Og Basan ülkesinin dev yapılı kralının adı olup, Yahudi halkının ülkesinden geçmesine izin vermeyince Musa peygamber tarafından öldürülmüştür.

Olives, Olivet, ‘Zeytin’ Eski Ahit’te Kudüs yakınlarında bir tepe adı olarak geçmektedir (1. Krallar 11:7; Ezekiel 11:23; Zekeriya 14:4).

On Emir, Decalogue, On Söz, Evamir-i Aşare Eski Ahit’in 2. kitabı Çıkış’a göre Sina (Sinai) dağında tanrının Hz. Musa’ya vahiy ettiğine ve iki taş tablete yazıldığına inanılan buyrukların adıdır.

On Emrin Eski Ahit’in 2. ve 5. kitaplarında geçen iki benzer versiyonu vardır (Çıkış 20:1-17, Tesniye 5:6-21).

On Emir (Çıkış 20, 1-17)

1 O vakit Allah tüm şu sözleri söyledi:2 Ben, Mısır ülkesinden, esaret evinden seni çıkaran Allah’ım, Rabbim. 3 Yüzüm önünde başka ilahların olmayacaktır. 4 Kendine yontulmuş bir imge ne yukarıda gökteki gökteki bir şeyin, ya da aşağıda yerdeki bir şeyin ya da yerin altındaki sularda ki bir şeyin şeklinde olan hiçbir şey yapmayacaksın. 5 Onların önünde secde etmeyeceksin ve onlara hizmet etmeyeceksin; çünkü ben, senin Allah’ın olan Rab, kıskanç bir Allah’ım; benden nefret edenlerin üçüncü ve dördüncü kuşağına kadar babaların günahını oğulları üzerinde cezalandıran, 6 ve beni sevenlere ve buyruklarımı koruyanlara, bin kuşağa kadar, merhamet eden bir Allah. 7 Allahın olan Rabbin adını, boş yere ağza almayacaksın; çünkü Rab, kendi adını boş yere ağza alan kimseyi cezasız bırakmaz. 8 Şabat gününü kutsamak için onu hatırında tut. 9 Altı gün çalışacaksın ve bütün işini yapacaksın.10 Fakat yedinci gün, Allah’ın olan, Rabbini dinleme günüdür: hiç bir iş yapmayacaksın; ne sen ne oğlun, ne kızın, ne hizmetkârın, ne cariyen, ne hayvanların, ne kapındaki yabancı. 11 Çünkü altı günde Rab gökleri, yeri, denizi ve onların içindeki her şeyi yarattı, yedinci gün dinlendi, bu nedenle Rab dinlenme gününü kutsadı ve onu kutsal kıldı. 12 Babana ve anana saygı göster ki Allah’ın olan Rabbin sana verdiği ülkede günlerin uzun olsun. 13 Öldürmeyeceksin 14 Zina yapmayacaksın 15 Hırsızlık yapmayacaksın 16 Komşuna karşı yalan tanıklık yapmayacaksın. 17 Komşunun evine göz dikmeyeceksin; komşunun karısına göz dikmeyeceksin, ne hizmetkârına, ne cariyesine, ne öküzüne, ne eşeğine, ne ona ait olan hiç bir şeye.

On Felaket Tanrının Firavun’un İsrailoğullarını serbest bırakmasını sağlamak için Mısır’a gönderdiği on felakettir.

 

On Felaket (Çıkış 7)

Rab Musa’ya: -Sana söylediğimi yap dedi. Kardeşin Harun, Firavunla konuşsun ve ondan, İsrailoğullarını serbest bırakmasını istesin. Eğer benim buyruklarımı yerine getirmezse o vakit, Mısır üzerine elimi koyacağım. Halkı zarar görecek, İsrailoğulları ise sağ salim, Mısır’ı terk edecekler. Firavun söze bir mucize gösterin dediği zaman Harun’a ‘Değneğini al ve yılan olsun Firavun’un önüne at’ diye söyle!

Eski Ahit’te adı geçen bu mucizeler şunlardır:

1. Harun asasıyla Mısır’da bulunan su kanalları ve nehirler üzerine dokunduğunda sular kan rengine döner, insanlar su içemezler ve balıklar ölür (Çıkış 7).
2. Harun değneğini uzatınca tüm Mısır kurbağalar tarafından istila edilir (Çıkış 8).
3. Harun asasını toprağa vurunca yerdeki tozlar tatarcık olup, tüm ülkeyi kaplar (Çıkış 8).
4. At sineği sürüleri Firavun ve kullarının evlerini istila eder, tüm ülke harap olur (Çıkış 8).
5. At, eşek, deve, sığır ve koyun sürülerine salgın hastalık girer tüm hayvanlar ölür (Çıkış 9).
6. Musa ve Harun avuçlarını ocak külü ile doldurup Firavun’un karşısında göğe doğru saçtılar tüm Mısırlılarda içi irin dolu çıbanlar çıktı (Çıkış 9).
7. Mısır üzerine o güne dek görülmemiş şiddette dolu ve yağmur yağar, açıkta kalan tüm hayvan ve insanlar ölür (Çıkış 9).
8. Rab, doğudan tüm gece süren bir estirir ve sabahleyin tüm Mısır’ı çekirge sürüleri kaplar. Tüm otları ve ağaların doludan kurtulan meyvelerini yiyerek ülkede hiç yeşillik bırakmazlar ölür (Çıkış 10).
9. Hz. Musa elini göğe uzatır ve Mısır’ın üzerine üç gün boyunca koyu bir karanlık çöker ölür (Çıkış 10).
10. Ülkede insan ve hayvanların ilk doğan çocukları ölürken bu felaketten İsrailoğulları etkilenmez (Çıkış 11).

Onan Eski Ahit’te kardeşinin dul kalan karısıyla evlenmeyi reddeden İsraillinin adıdır.

Oniel Cehhenemin cezalandırıcı meleklerinden birisinin adıdır.

Ophannim Tanrı’nın tahtının çevresinde bulunan melek ve diğer yaratıkların adı olup, sadece Yahudi gizemcilerin görebildiğine inanılmaktadır.

Or Tanrının evrene yayıldığı formlarından birisi olan ışığın adıdır.

Or Makif İnsanı çevreleyen ruhsal ışığın adıdır.

Or Pnimi İnsanın içindeki ruhsal ışığın adıdır.

Orpah Eski Ahit’te adı geçen Moab halkından Ruth’un görümcesi ve Chilion’un karısıdır (Ruth 1:4; 4:10).

Oşaya, Rabbi Oşaya Talmudlarda adı geçen bir hahamın adı olup, Sefer Yetzirah bilgisini Sabbath günü yenilecek bir Golem dana yaratmak için kullanmıştır.

Ozhiya Metatron’un diğer isimlerinden birisidir.

Ölüm Âdem ile Havva’nın ilk günahı işlemelerinden önce insanın ölümsüz olduğuna, bu olaydan sonra Tanrı tarafından ölümlü olmakla cezalandırıldığına inanılmaktadır:

“Bundan dolayı ey İsrail Evi, size herkese kendi yollarına göre hükmedeceğim. Rab Yehova’nın sözü: Dönün ve kendinizi bütün günahlardan döndürün ve kötülük size helak getirmesin. İşlemiş olduğunuz günahların hepsini üzerinizden atın. Ve kendinize yeni yürek, yeni ruh sağlayın. Niçin ölesiniz ey İsrail Evi? Çünkü ölenin ölümünden ben hoşnutluk duymuyorum. Öyleyse dönün de yaşayın.” (Hezekiel, 18: 30-32)

Ölüye dokunmak Yahudilikte tabudur ve yedi gün süreyle murdar olacaktır. Ölen kişinin ‘Şeol’ alı bir dünyaya gideceğine inanılmakta matem tutan yakınlarının yedi gün evde kalıp taziyeleri kabul etmeleri gerekeceğine inanılmaktadır.

Padkaras Bir melek adıdır.

Palindrom Kabalacılıkta kullanılan bir terim olup, tersten okunduğunda farklı bir anlamı olan kelimeler için kullanılmaktadır.

Para Bozanlar Yahudilerin Tapınak için ödemeleri gereken yarım şekel vergi parasını, tapınak Roma parası kabul etmediği için İbrani para birimine yüksek kar oranıyla çeviren fırsatçı tüccarların adıydı.

Paraşah Tevrat’ın ilk beş kitabının her hafta sinagogda düzenlenen ayinde okunan bölümlerinin adıdır (Tekil formu: Parashoth < İbranice ‘bölüm’).

Pardess Tevrat’ın yorumlanmasında kullanılan prensiplerin şifreli ifadesinin adıdır.

P: Pschat ‘basit olan’

R: Remez ‘sembolik yorum’

D: Darush ‘öğüt veren yorum’

S: Sod ‘Ezoterik’

Pargod Tanrıları cennetin geri kalan kısmından ayıran perdenin adıdır.

Parokhet Sinagoglarda sandığın önünde duran perdenin adıdır.

Peot Gelenekçi Yahudilerin uzattığı favori perçemlerinin adı olup, İbranice köşeler anlamına gelmektedir.

Perde Kudüs tapınağında kutsal yer ile tanrı huzurunu sembolize eden en kutsal yerler arasında bulunan perdenin adıdır.

Pesah, Fısıh, Hamursuz, Yahudi Paskalyası Mısır’dan göçün anısına her yıl 14-21 Nisan arasında Purim’den bir ay sonra (Koyun sürülerinin ilk kuzularını verdiği gün) kutlanılan mayalanmış ekmek yemenin yasak olduğu bir bayramın adıdır.

Tevrat’ın buyruğuyla öncesinde bahar temizliği yapılan, ‘matza’ adlı hamursuz ekmek pişirilen bayramın adı İbranice ‘üzerinden geçmek, atlamak’ anlamına gelmektedir. Pesah adı, Tanrının Yahudi halkına eziyet eden Mısırlıların evlerine felaket yağdırırken Yahudilerinkilere dokunmadan atlamasına istinaden konulmuştur. Evin en büyük oğlu Pesah arifesinde üç gün oruç tutmaktadır. İnanışa göre Mısır’dan alelacele ayrılan İsrailoğulları ekmeklerini mayalayacak zaman bulamamış, yolda mayasız ekmek yemişlerdir. Bu yüzden Pesah bayramında mayasız ekmek yenilmektedir.

Peygamberler Tevrat’ın 2. bölümünün adıdır.

Pidray Antik Ugar halkının panteonunda Baal’ın kızı olan yağmur ve bulut tanrıçasının adıdır.

Pileus Cornutus, Judenhut ‘Yahudi Başlığı’ Ortaçağ Avrupa’sında erkek Yahudilerin giydiği sivri uçlu, konik formlu sarı renkli şapkanın adıdır. Latince pileus cornutus, Almanca Judenhut adıyla bilinen bu başlığın taşınması Roma Katolik Kilisesinin 4. Lateran konsilinin 1215 tarihli kararıyla zorunlu hale getirilmişti.

Pirke Di Rabbi Eliezer, Rabbi Eliezer ha Gadol Muhtemelen Haham Eliezer Ben Orkanos tarafından Kitab-ı Mukaddes metinlerinin yeniden yorumlanması neticesinde yazılmış bir Yahudi risalesinin adıdır.

Piznai Erkeklerle gece rüyalarında ilişkilerinde ilişkiye giren dişi bir iblis olup, kurbanlarının spermleriyle iblis çocuklarını beslemektedir.

Pogrom Çarlık Rusya’sının son yıllarında Yahudi yerleşimlerine yapılan toplu saldırı ve tecavüzlerin adı olup, Rusça ‘ani saldırı’ anlamına gelmektedir. İstanbul’da 6-7 Eylül 1955 günlerinde Rumların ev ve işyerlerine düzenlenen toplu saldırılar da uluslararası basında pogrom adıyla tanımlanmıştır.

Potah Ortaçağ metinlerinde adı geçen unutkanlık meleğinin adı olup, Torah prensinin rakibidir.

Potipher, Potiphar, Butifar Yakup peygamberin 11. oğlu olan Yusuf’u baştan çıkarmaya çalışan genç kızın kocasının adıdır (Tekvin 37:36-9). İslamî gelenekte adamın adı Butifar karısının ki ise Zeliha’dır (Kur’ân 12).

Purim MÖ 5. yüzyılda Pers İmparatorluğunda yaşayan Yahudileri yok etmek isteyen Haman’ın komplosunun gerçekleşmemesinin anısına neşe ile kutlanılan bir bayramın adı olup, Eski Ahit’ten Ester bölümü okunup içki içilmektedir. İnanışa göre kraliçe Ester Yahudi kavmiyle birlikte üç gün oruç tuttuktan sonra Kral Ahveroş’un karşısına çıkmış ve vezir Haman’ın Yahudileri katletme planını engellemiştir. Hadar (Adar) ayının 14. günü bu yüzden bayram ilan edilmiştir ve özellikle adı Ester olan kadınlar bugünü oruç tutarak geçirmektedir.

Raaşiel Antik Sami halkının yeryüzü tanrısının adıdır.

Raba Talmudlarda geçen bir efsanenin adıdır.

Rabad, Haham Avraham Ben David von Posquiéres 1125-1198. ‘Evlerin Yasaları’ ve ‘Ruhun Efendisi’ adlı kitapların yazarı olan İspanyol bir kabalistin adıdır.

Rabbi İbranice ‘Öğretmenim, Efendim’ anlamına gelen kelime Yahudi din adamlarını tanımlamak için kullanılmaktadır.

Rafael Antik Sami halklarının inanışında gök tanrının adı olup, sonradan Yahudi-Hıristiyan geleneğinde baş melek kabul edilmiştir.

Ragşiel Baal ha-Çalom ile özdeşleştirilen rüya meleğinin adıdır.

Rahav Dünyanın yaratılmasına karşı çıktığı için tanrı tarafından öldürülen evrensel bir deniz canavarı olup, Talmud’da ‘Denizin prensi’ adıyla geçmekte ve Leviathan’ın isimlerinden birisi olduğu sanılmaktadır (Eyüp 9: 13; 26: 12).

Rahel Yakup peygamberin karısı, Yusuf ile Bünyamin’in annesinin adıdır. Eski Ahit’te Tekvin bölümünde babası Lahan’ın Yakup’a yedi yıl kendisine hizmet etmesi karşılığında evlenmelerine izin vereceğine söz vermesine karşın, Rahel yerine kardeşi Lea’yı verdiği, bir yedi yıl daha çalışan Yakup’un emeline ulaştığı anlatılmaktadır.

Rakia İbranice ‘gökkube’ anlamına gelen terim, dünyanın suları ile cennetin sularının birbirinden yaratılmasını tanımlamak için kullanılmaktadır.

Ras Şamra Lazkiye civarında bulunan arkeolojik sitenin adı olup, İsrailoğullarının en eski inanç izlerine burada rastlanmıştır.

Rasiel, Sepher Rasiel ha-Maleaç Rasiel İbranice Melek Rasiel’in Kitabı anlamına gelip tanrı ve meleklerle ilgili tasavvufi bölümlerden oluşmaktadır.

Raziel, Sefer Raziel Önemli bir büyü kitabının adı olup, geleneğe göre Raziel adlı melek tarafından Âdem peygambere verildiğine inanılmaktadır.

Razim, Sefer Ha-Razim ‘Gizler kitabı’ ya da ‘Nazar kitabı’ adlarıyla da bilinen ve Kahire’de bulunan el yazma bir kitabın adıdır.

Rebeka İshak peygamberi vefakar karısı, Esay ile Yakup’un annesidir.

Recanati, Haham Menakhem Ben Benjamin 1350-1440. İtalyan bir kabalistin adıdır.

Rediyas Sami kökenli su tanrısının adıdır.

Re’em Bazıları sel tufanı sırasında yok olmuş bazılarıysa halen yaşamakta olan altıncı günde yaratılan yaratıklardan birisinin adıdır.

Refidim Sina yarımadasında Musa peygamberin kayanın içerisinden su çıkararak bir mucize gerçekleştirdiği yerin adıdır.

Reformcu Musevilik Almanya’da 19. yüzyılda ortaya çıkan Yahudi geleneklerini modern hayatla bağdaştırmaya çalışan fikir akımının adıdır.

Reişit Çoçmah Elijah de Vidas’ın 17. yüzyılda rüya tabirleri ve cin çarpması konusunda yazdığı mistik kitabın adıdır.

Reşabiler Eski Ahit’te Baal’e tapınmaktan ayrılıp, İbraniliğe geçen bir halkın adıdır.

Reşef Eski Ahit’te adı geçen (Habakkuk 3:5) salgın hastalığa sebep olan bir cinin adıdır.

Reuchlin, Johannes 1455-1522. De Verbo Mirificio (1494), Arcana Acadimica (1517) ve Artis Cabbalisticae Scriptores adlı kitapların yazarı olan Alman asıllı Hıristiyan kabalistin adıdır.

Roş Aşana Yahudi takviminde Tişri ayının ilk günü (16 Eylül) olduğu kabul edilen yılbaşı gününün adıdır.

Ruben Yakup peygamberin on iki oğlundan en büyük olanın adı olup, Yusuf’un öldürülmesini engellemiştir.

Sa’adia Ben Yossef Gaon 882-942. Arapça yazılmış Sefer Yetsira yorumuyla tanınan Mısırlı bir kabalistin adıdır.

Saba, Abraham Ben Ya’akov 16. yüzyılda Yahudilerin İspanya sürgünü sırasında Portekiz’e göçüp orada yaşayan bir kabalistin adıdır.

Sabetaycılık Adını 1655 yılında İzmir’de kendisini Mesih ilan eden Sabetay Sevi’den (1626-76) alan bir dinî akımın adı olup, Osmanlı Yahudilerinin bir kısmının başta Selanik olmak üzere İslam’a geçmesini sağlamıştır. Sabetay Sevi, 1648 yılında İzmir’de kendisini Mesih ilan etmiş, dünyayı otuz sekiz bölgeye ayırarak her bölgeye bir öğrencisini atamıştı. On sekiz yıl boyunca düşüncelerini sürdürdükten sonra Osmanlı devletinin duruma el koymasıyla İslam’a geçerek ‘Mehmet Aziz’ adını almıştır.

Sabetaycılılık nedir?

Müslüman adı ve kıyafeti altında yaşayan, fakat Musevi inanış ve adetlerini devam ettiren dönmelere önceleri avdetî de denmiştir. Bu gizli mezhebin kurucusu, İspanya’dan İzmir’e göç etmiş olan Yahudi Mordehay Sevi’nin oğlu Sabetay Sevi’dir. Hahamlık öğrenimi yapan Sabetay Sevi 1648’de İzmir’de Mesihliğini ilan edince geniş bir taraftar kitlesi buldu. Yaptığı gezilerle de dönmeliği imparatorluğun diğer ülkelerine yaydı. Sabetay’ın ölümünden sonra, özellikle dini liderlik için çıkan tartışmalarda dönmeler bazı gruplara ayrıldı. Bu bölünme gruplar arasında evlenmeyi yasaklayacak kadar ileri gitti. Bazıları Sabetay’ın ikinci karısı Ayşe ve onun kardeşi Jakop etrafında, başka bir küme de Sabetay’ın temessül ettiğine inandıkları Osman adlı birinin etrafında toplandılar. Özellikle 1683’te Selanik’teki Musevîler arasında dönmelik büyük ölçüde yayıldı. Dönmeliğin merkezi Selanik oldu. Edirne, İzmir, İstanbul ve Arnavutluk’ta da sayıca az dönme toplulukları görülmeye başlandı. 1700’e doğru Selanik’te bulunan birkaç yüz dönme aile 1900’e doğru 10.000’e çıktı. Dönmeler ticaret ve sanat hayatında hâkimiyet kurmaya ve devlet işlerinde görev almaya başladılar. XIX. yüzyılın sonlarına doğru Osmanlı toplumunun Avrupa’da eğitim görmüş yeni nesli arasında dönme avukatlar, doktorlar, gazeteciler ve profesörler de yer aldı. Balkan savaşından sonraki göç ve dönmelerin Selanik’teki yerlerini terk etmelerine sebep olan Türk-Yunan mübadelesinden sonra yeni bir dönem başladı. Dönmeler yeni Türk cumhuriyetinin topraklarına, özellikle İstanbul’a göç ettiler. Aralarındaki dayanışmayı sürdürerek ticaret piyasalarında yer aldılar, özel okullar açtılar, daha serbest bir hayata kavuştular. Bu mecburî yurt değişimive onu takip eden dağınık yerleşme yüzünden Selânik’teki musevî atmosferinden ayrılındı. Milliyetçi ve laik Türk okullarının etkisiyle yeni nesil Türk halkı içinde yavaş yavaş eridi. Dönmelerin inanç ve ibadetleri hakkındaki bilgilerimiz Sabetay’ın on sekiz emrine dayanır. Bu emirlere göre dönmeler, Allah’ın birliğine, Sabetay’ın Mesihliğine inanırlar; öldürmekten, yalancı şahitlikten, zinadan, başkalarını ihtidaya zorlamaktan, Müslümanlarla evlenmekten kaçınırlar, Müslümanların âdetlerine uyuyormuş, ibadetlerini yapıyormuş gibi görünürler, kamerî ayların ilk günlerine saygı gösterirler, gizlice Mezamir okurlar. İnanışlarına göre cennetin has bahçelerin sadece kendileri gireceklerdir. İyi bir Müslüman, ancak tenasüh yoluyla kırk kere dünyaya gelmiş ve her gelişinde de iyilik işlemiş, kötülükten kaçmışsa cennete girebilir. Dönmelerin büyük kısmı İspanyolcayı unutmuşlar, Türkçe konuşurlardı. Ruhani reislerine Müslümanlar gibi hoca adını verirler. Dualarını İbranîce okurlar. Dışarıdan evlenmemeye çok önem verirler. Selanik şehrinde birbirlerine gizli yollarla bağlı evlerde oturur, gizli ibadet yerlerinde tapınırlardı. Dönmelere mezhebin sırları ancak evlenince bildirilir. Dönmeler, Yahudiler gibi doğdukları vakit değil, Müslümanlar gibi yedi-sekiz yaşlarına girdiği zaman çocuklarını sünnet ettirirler. Bir yıl içinde Sabetay’ın doğum gününü de içine alan on iki bayramları vardır.

Sadık Hasidizm’in ruhani liderlerine verilen isimdir.

Saduk Hz. Süleyman’ı kutsadığına inanılan bir hahamın adıdır.

Sadukilik MS 2. yüzyılda ortaya çıkan bir tarikatın adı olup, Ferisiliğin karşıtıdır. Eski Ahit’in sadece Musa peygambere inen bölümünü kabul eder, ölümden sonra yaşama, meleklere, cennet ve cehenneme inanmazlardı.

Sahula, Me’ir Ben Şlomo Avi 14. yüzyılda Guadalahara’da yaşamış ve Sefer Yetsirah üzerinde çalışmalar yapmış İspanyol bir kabalistin adıdır.

Salome İsrail’in Galilee bölgesinin yöneticisi Herodot Antipas’ın yeğeninin adı olup, dans etmesi karşılığında Vaftizci John’un başının kesilmesini sağlamıştır.

Sâm Nuh’un oğullarından en büyüğünün adı olup (diğerleri: Sam ve Yafes) Sami halkının atası kabul edilmektedir.

Samael Enoch kitabında Şeytan için kullanılan bir terim olup Zohar ve diğer Kabalistik yazında önemli bir kahramanın adıdır.

Samarit, Samaritler Günümüzde var olmayan bir Yahudi topluluğu ve bu topluluğun inanışının adı olup, kendilerini Bene-Yisrael (İsrail’in çocuğu), Şamerim (dikkatli olanlar) olarak adlandırmaktaydılar. MÖ 722 yılında İsrail’den sürülmeyen tek topluluk olan Samaritlerden eski Ahit’in ilk beş kitabında (Pentateuch) bahsetmektedir.

Samiriyeliler Yahudi ve Filistin halklarının karışımıyla oluşan melez bir halkın adı olup, saf kan Yahudi olmadıkları için hor görülmekteydiler.

Samson, Şimshon, Şimşun Olağanüstü güce sahip bir Nasıralının adı olup Yargıçlar kitabında (13-16) maceraları anlatılmakta, Yeni Ahit’te de adı (İbraniler 11:32) geçmektedir. Filistinli yerlilere karşı mücadele eden Yahudi göçmenlerin gücünün sembolüdür. Filistinli kadın Dalilah Samson’un olağanüstü gücünün kaynağı olan saçlarını keserek ona ihanet etmiş, Filistinliler tarafından bir zindana atılmıştır. Kapatıldığı zindandan çıkarıldığında yalvarmasını duyan Yehova tarafından saçları yeniden uzatılarak gücü iade edilmiş, götürüldüğü tapınağın sütunlarını yerinden sökerek çökmesini sağlamış, kendisiyle birlikte kendisini esir alanları da öldürmüştür. Samson adı, İbranice şemeş ‘güneş’ kelimesiyle ilişkili olmalıdır.

Samuel Eski Ahit’te adı geçen bir peygamber adı olup (Samuel 3:11, 10:1, 19:18) İslamî karşılığı İsmail’dir (Kur’ân 2: 246-7). Kral Saul ve Davut’un dönemlerinin anlatıldığı 1. ve 2. Krallar kitabının yazarıdır.

Sandalphon [Yahudilik-Hıristiyanlık] Bazı dini metinlerde baş melek olarak geçen bir isim olup Yunanca ‘sandalet giyen’ anlamına gelmektedir.

Sanhedrin İkinci Tapınak döne-minde en önemli Yahudi mahkemelerin adıdır.

Sara İbrahim peygamberin karısının adıdır.

Sariel Aramca ‘Tanrı’nın emri’ anlamına gelen kelime yedi baş melekten birisinin adıdır. Suriel, Serakuel, Uriel, Ariel adlarıyla ilişkili olabilir.

Satan Ortaçağ Yahudi-Hıristiyan geleneğinde kötülüğün kişileştirilmiş formu olup insanoğlunun kıskanç düşmanıdır. Cennetteki meleklerin lideriyken tanrıya karşı ayaklanmış ve bu davranışı yüzünden cennetten kovulmuştur.

Sefaradim 1492-1497 yılları arasında İspanya ve Portekiz’den kovulan Yahudi cemaatlerinin adıdır. İsrail’de Aşkenazi olmayan tüm Yahudiler için kullanılmaktadır.

Sefer Yetsira Bkz. Sepher Yetsira

Sefirat Belima Sefer Yetsira kitabında anlamsız ilk sayılar için kullanılan bir terimdir.

Sefirot Kabalanın temel kavramının adı olup, on basamaktan oluşmaktadır:

1. Kether: Taç
2. Hohmah: Bilgelik
3. Binah: Akıl
4. Gedullah: Büyüklük
5. Geburah: Kuvvet
6. Tifereth: İhtişam
7. Nezach: Zafer
8. Hod: Zafer
9. Yesod: Sebep

10: Malkuth: hâkimiyet

Seirim Erkek keçi yavrusu (teke) iblisinin adı olup savaş sırasında kurban edilmektedir.

Selaphiel, Sealtiel [Yahudilik-Hıristiyanlık] Doğu Kilisesi geleneğinde yedi başmelekten (archangel) den birisi olmasına karşın Esdras’ta bazen (III, 5:16) Salathiel’le özdeşleştirilmektedir.

Selva Tanrının Tih çölünde aç kalan Yahudilere armağan olarak gönderdiği kuşların adı olup bıldırcın oldukları sanılmaktadır

Sepher Ha Razim ‘Sırlar Kitabı’ MS 3. yüzyılda İbrani dilinde yazılmış, göğün yedi katında oturan meleklerden bahseden bir büyü kitabının adıdır.

Sepher Pirke Ehalot ‘Makamlar Kitabı’ Haham Yişmael’in gökyüzüne yaptığı yolculuk ve Metatron adlı melekle buluşmasının anlatıldığı (MS 2. yüzyıl) İbrani dilinde yazılmış kitabın adıdır.

Sepher Yetsira ‘Yaratılış Kitabı’ MS 9. yüzyılda yazıldığı sanılan, Talmudik Yetsira ile alakası olmayan kabalistik bir çalışmanın adıdır.

Seraphim Eski Ahit’te Çerubimler daha sonra meleklerle ilişkilendirilen ilahi yaratıkların adı olup, muhtemelen İbranice saraph ‘uçan yılan’ kelimesiyle ilişkilidir.

Simeon Yakup’un ikinci oğlunun adıdır.

Simhat Torah Yıllık Tevrat okuma döngüsünün bitiminin Tişri ayının 22-23’ünde kutlandığı kutsal günün adıdır.

Simra, David Ben Simra 1479-1573. İspanya’dan Safed’e (İsrail) göçmüş bir kabalistin adıdır.

Sinagog Musevilerin ibadet yerinin adı olup, Yunanca kökenlidir ve toplanma yeri

anlamındadır.

Musevilerin sinagog ile eşanlamlı kullandığı sözcükler şunlardır:

Hevra ‘birlik’

Bet ha teliffa ‘dua evi’

Bet ha Knesset ‘toplantı evi’

Bet ha midraş ‘eğitim evi’

Şul (Almanca schule ‘okul’)

Tempel (Almanca ‘tapınak)

Sion Bilginlerinin Tutanakları, Protokolle der Weisen von Zion Rus yazar S. A. Nilus’un ‘Küçüğün içindeki büyük, yaklaşan Deccal ve yeryüzündeki tapınakların hükümranlığı’ (1905) adlı kitabında dile getirilmesine karşın sahte olduğu ispatlanan Yahudi ve farmason aleyhtarı bir komplo teorisinin adıdır. Günümüzde çeşitli grupların rağbet ettiği bu teoriye göre 1897 yılında Basel’de Theodor Herzl başlanlığında toplanılan ilk siyonist kongre de Yahudilerin dünyayı ele geçirme planları yapmıştır. Bu teorinin John Retcliffe’in (1817-1878) yazdığı Biarritz adlı romanından esinlenildiği sanılmaktadır.

Siyonizm 19. yüzyıl Avrupa’sında ortaya çıkan ve tüm Yahudileri Kutsal topraklara döndürmeyi amaçlayan fikir akımının adıdır.

Sodom ve Gomorrah Eski Ahit’e göre (Tekvin 18, 19) Filistin’de Ölü denizin kenarında yer alan iki kentin adı olup, halklarının cinsel sapkınlığa (erkekler arası ilişki) düşmesi yüzünden bir volkan patlaması sonucu Tanrı tarafından yıkılmışlardır.

Solomon Bkz. Süleyman

Sophia, Hakhma, Çoçma Yunanca ‘akıl’ anlamına gelen kelime Yahudi Gnostikler tarafından iyi huylu bir aziz olarak tanımlanmıştır. İstanbul’da inşa edilen Hagia Sophia (Aya Sofya) ‘Kutsal bilge’ kilisesinin adını almasında etkili olabilir. Arapça Safiye kelimesinin de kökenidir.

Spinoza, Benedictus De 1632-1677. Düşünceleri yüzünden Hollanda Yahudi cemaatinden dışlanan ünlü rasyonalist filozofun temel düşüncesi “Deus sive substantia sive natura” (Tanrı ya da öz ya da doğa) deyişinde gizli olup, dünya ile Tanrı’yı özdeşleştirmiştir.

Spodik Hasidik Yahudilerin giydiği tilki kuyruğundan imal edilen kürk şapkanın adıdır.

Sukkot Kippur ayininden sonra gelen ve 7-8 gün süren bir bayramın adı olup, adını çatıları süsleyen çiçek ve meyvelerle süslü çardaklardan almıştır. İsrailoğullarının Mısır’dan çıktıktan sonra çölü geçerken çardaklarda yatıp kalkmalarının anısına kutlanılan bir bayram niteliğinde olup, havalar iyiyse bayram boyunca sukkotlarda yatılmaktadır.

Surial Etiyopya Yahudilerinin (Falaşa) inanışında ölüm meleğinin adı olup, Hz. Musa’ya bildiği her şeyi o öğretmiştir.

Süleyman, Solomon [Yahudilik, Hıristiyanlık, İslam] David’in oğlu olan İsrail kralının adı olup (2. Samuel 12:24; 1. Tarihler 3:5) MS 10. yüzyılda yaşadığı sanılmaktadır.

Kuran’da ise İsrail kralı değil bir Yahudi peygamberi olarak bahsi geçmektedir.

Süleyman Tapınağı Hz. Süleyman tarafından yaptırıldığına inanılan ünlü mabetin adı olup, çeşitli halklarca defalarca yıkılmışsa da her defasında tekrar onarılmıştır. İkinci tapınağın günümüze ulaşan duvarlarından birisi bugün Ağlama duvarı olarak adlandırılmaktadır. Ezoteristlere göre Masonlar bu tapınağı inşa eden usta Hiram Abif’in düşünsel mirasçısıdır. Usta Hiram’ı sakladığı sırları öğrenmek için öldüren işçiler, hazır olmadıkları bir bilgiye sahip olmaya çalışan cahil insanları temsil etmekte ve masonların bilgi birikimine dayanan hiyerarşik yapılanmasına dayanak oluşturmaktadır.

Sünnetliler Yahudi halkına sünnet oldukları için verilen isim olup o çağda Ortadoğu’da birkaç istisna hariç sadece Yahudiler sünnet olmaktaydı.

Şabat, Sabbat, Şabbat, Sebt Yahudiler ve bazı Hıristiyan mezheplerinin dinlenme ve ibadet günü olan haftanın yedinci günü ‘Cumartesi’nin adıdır.

Şabat günü On Emir’in bir parçası olup, yaratılışın sona erdiği günün anısına çalışan insanlara dinlenecek fırsat sunmak ve Tanrı ile İsrailoğulları arasındaki anlaşmanın sembolüdür. Şabat günü dindar Yahudiler çalışmadan dua ederek vakit geçirir, kabuklu deniz hayvanlarını yemez hatta ev işlerini bile görmezler.

Şabat Hamalka, Şabat Kraliçesi Tanrı Yehova/Yahveh’in dişil tarafı ya da Aşerah, Şekhina, Anath ve Lilith adlı hanımlarının adıdır.

Şabat Nehri, Sambation Asur kralı V. Shalmaneser tarafından 10 İsrail kabilesinin ötesine sürüldüğü nehrin adıdır. Efsaneye göre nehrin gürültülü akan taşkın suları sadece Yahudilerin çalışmadığı Şabat (Cumartesi) günü sakin akmaktadır.

Şabat Yılı Yedi yılda bir tarlaları dinlendirmek amacıyla nadasa bırakma geleneğinin adıdır.

Şahar, Sahar Antik Sami (Ugarit) halkının inanışında El ile Şalim’in erkek kardeşi olan bir tanrının adıdır.

Şapaş Antik Sami (Ugarit) güneş tanrısının adı olup ‘Tanrıların meşalesi’ adıyla da bilinmektedir.

Şarabi Şalom MS 1720-1777. Yemenli bir kabalistin adı olup Luria okulunun takipçisidir.

Şavuot, Haftalar İbrani takviminde Sivan ayının (Mayıs-Haziran) 6. gününe denk gelen bir festivalin adı olup, başlangıçta arpa hasadının ilk ürünleri için kutlanan bir şükran günüyken zamanla Yahudi hahamlar tarafından Yahudi halkına Sina dağından Tevrat’ın verildiği gün olarak değiştirilerek kutsallaştırılmıştır. Bu bayram, Hıristiyanlığa Pentekost adıyla geçmiş olup, aynı zamanda Bikkrum’in (ilk ürün) ilk günüdür.

Bkz. Bikkurim, Şavuot, pentikost, Thargalia, Mayıs Yedisi

Şebaot, Yahve Şebaot İbranice ‘Orduların efendisi’ anlamına gelen terim Yahve’nin adlarından birisidir.

Şedim İsrailoğullarının ibadet edip insan kurban ettiği bir iblis veya iblis grubunun adıdır.

Şekhina, Şekina, Şekina Tanrının yeryüzündeki varlığını tanımlamak için kullanılan bir terim olup, İbranice ‘konut’, ‘var olma’ anlamlarına gelmektedir.

Şem Hz. Nuh’un en büyük oğlunun adı olup, sel tufanının ardından soyu dünyaya yayılmıştır (Şemitler ya da Semitler).

Şema İsrael Hergün sabah ve akşam ibadetlerinde okunan 245 kelimelik Yahudi salavatının adıdır. Şemayı söylemeyi unuttuğunu işi giderken hatırlayan kişi durup, gözlerini kapadıktan sonra ilk cümleyi söylemelidir geri kalanı yolda yürürken de okuyabilir.

Şemhamphoras Tanrının yetmiş iki hecelik adını tanımlamakta ve ‘güzel isim’ anlamına gelmektedir.

Şeol Eski Ahit’te Cehennem anlamında geçen bir kelimedir.

Şit Eski Ahit’te tekvin bölümünde bahsi geçen, Âdem’in Habil ile Kabil’den sonra üçüncü oğlu ve ikinci peygamberin adıdır.

Şofar Yom Kippur’un bitiminde çalınan koç boynuzunun adı olup tüm sinagoglarda bulunmaktadır.

Şolem, Gershom 1897-1981. Bahir, Kabalistik bibliografya, Yahudi mistisizmi, Kabalistik Sembolizm adlı kitapların yazarı olan Kabalacının adıdır.

Ştetl Doğu Avrupa’da kurulmuş Yahudi yerleşimlerinin adı olup, Yidiş dilinde ‘küçük ev’ anlamına gelmektedir.

Şükran Duası Yemek yemeden önce edilen duanın adıdır.

Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Ankara, 2009

Ayrıca Bakın

Yahudilik, Musevilik, Yahudulik tarihi

İstanbul Sinagogları